Intrudusaun Konaba TLYFP

TLYFP mak Saida?

Mak Organizasaun ki’ik ida ne’ebe kompostu husi Estudantes sira husi eskola nebe’e mak la hanesan, no partisipa iha Konferensia ida ho Tema: Inisiativu ba Dame (Initiative for Peace).

Saida mak TLYFP halo?

Habelar informasaun, kria Dame no Paz liu husi kuidadu Envairomentu;

Halo aktividade ne’ebe iha relasaun ho Dame no Envairomentu hanesan: sosializasaun, kuda ai o’an no hamo’os ambiente.

Meiu ambiente

Saida mak Meio Ambiente?

Meiu Ambiente mak buat hotu ne’ebe besik, haleu no halo interaksaun ho ita;

Problema Meiu Ambiente

Problema sira mak hanesan tuir mai ne’e:

Global Warming

Deflorestasaun

Fo’er

Polusaun

Global Warming (Pemanasan global)

Global warming katak temperatura rai no tasi ne’ebe sae maka’as ka aumenta iha mundu.

Kauza ba Global Warming

Kamada ozonu mundo nian ne’ebe mihis tiha ona

Emisaun (sa’e maka’as) karbonu dioxidu

Greenhouse gasses ne’ebe sa’e

Global warming sei afeita ba saida?

Global warming sei halo jelu fatuk sai naben

Floresta (ai horis) sei kuran ba nafatin

Klima muda a’an la tuir tempu

Especies animal barak mak sei lakon

Efeitu husi Green house (efek rumah kaca)

Green house katak temperatura manas iha mundu husi sasan sira nebe’e uza petroleu (veikulus)

Manas sira ne’e husi ne’ebe?

Kareta, motor, aviaun, kareta bo’ot sira

Central Elektrika sira

Husi Animal nia te’en sira, nsst…

Evidensia husi realidade moris

Saida mak ita bele halo hodi redus Global Warming?

Hamenus Polusaun hodi uza Bisicleta/ transporte publiku

Uza surat tahan ka produtu ne’ebe bele resiklu. (daur ulang).

Uza ita nia pasta ou plastik, wainhira ba kompras.

Poupa Energia;

Deflorestasaun

Saida mak deflorestasaun?

Ai laran sira hetan estragus relasiona ba tesi ai nebe’e arbiru no aumenta bebeik.

Tansa iha deflorestasaun?

Hamo’os rai ba interese agrikultura nian

Industria ai

Necessidade ba vida lor-loron;

Afeita husi Deflorestasaun?

Erosaun

Oxijeniu sei menus

Laiha balansu ekosistema siklu hahan nian

Global Warming

Fo’er

Saida mak fo’er?

Sasan ne’ebe mak la presija ona, no so’e iha fatin ne’ebe sala

Fo’er mai husi ne’ebe? EMA

Afeita husi fo’er

ladun iha tratamentu ba be’e ne’ebe mak kontamina ona ho fo’er

Hamate ou impede plantasaun nia moris

Lakon natureza nia furak

Lakon osan

Tansa ema halo fo’er???

Baruk, la interesse ignoransia

Iha nebe’e mak lolos ita bo’ot sira atu tau lixu ka foer sira?

Rai kuak?

Estrada?

Mota laran?

Sunu?

Resiklu?

Solusaun!!!

Resiklu , hasa’e konsiensia and Go green

Observasaun!!!

• Problema saida mak mosu?
• Oinsa ita bo’ot hare kona-ba Lixu iha T.L?
• Saida mak ita bo’ot bele halo?
• Tamba sa mak tenki iha Resiklu?

Polusaun

Saida mak polusaun?

Anin (ar) foer ne’ebe bele estraga meiu ambiente no efeta ba saude ema moris nian

Polusaun husi nebe’e de’it?

Polusaun mai husi; so’e fo’er arbiru

Ar foer husi veikulus sira

Sunu sasan kimika balun hanesan plastik, akua kulit no sira seluk tan

Aktividade fabrika sira nian;

Ezemplu husi POLUSAUN BE’E

Mai tau matan ba ita nia ambiente

Dame

Definisaun Geral:

• Dame mak rezultadu esforsu husi ita ema ne’ebe iha komponente barak.
• Komponente hirak ne’e mak hanesan:

- Nesesidade ita ema nian, ne’ebe mak laiha limite;

- Komprensaun, toleransia, respeitu, kalma iha sosiedade, laiha violensia, servisu hamutuk, laiha konflitu ka funu no kiak.

Iha aspeitu rua ne'ebe esensial iha dame

Dame ne’ebe ativu

Dame ne’ebe ativu mak dame ne’ebe positivu no dame ne’e mai husi ita individual.

Dame ne’ebe pasivu

Dame ne’ebe pasivu mak dame ne’ebe negativu, dame ne’e la depende ba ita individual. Maibe depende ba ema hotu-hotu.

“…Wainhira ha’u sei ki’ik, ha’u hanoin ha’u bele halo mudansa ba mundu ne’e. Wainhira ha’u bo’ot, ha’u hanoin ha’u bele halo mudansa ba ha’u nia nasaun. Wainhira ha’u kaben, ha’u hanoin ha’u bele halo mudansa ba ha’u nia familia. Maibe wainhira ha’u husik hela mundu ne’e, ha’u foin hatene katak ha’u halo mudansa ba ha’u nia a’an deit, dalaruma ho halo mudansa ba ha’u nia a’an, ha’u bele halo mudansa ba ha’u nia familia, ha’u nia nasaun, no ikus liu ba mundu ne’e…”

Anonymous,2005

Fiar

Hanesan “peacemaker” ida fiar sai hanesan elementu signifikante ida, se laiha fiar ita labele alkansa ita nia objetivu.

Oinsa atu hari’i fiar?

• Fiar depende ba buat barak. Ema fiar tamba:
• Sira moris hamutuk no hatene malu.
• Dalaruma sira fiar bazeia ba voatus positivu ne’ebe sira rona husi ema seluk.
• Dalaruma liu husi asaun no hahalok.
• Dalaruma fasil tebes atu fiar ema ida tamba hare’e ba pozisaun, status, nsst….

Komunikasaun no kria dame

Komunikasaun mak komponente dahuluk hodi kria dame no sai hanesan parte importante iha sosiedade. Ema labele hela hamutuk ka komprende malu wainhira sira lakon komunikasaun ne’ebe efetivu.

• Forma jeral husi komunikasaun:

• Koalia
• Hakerek
• Gestura
• Rona
• Le’e

Komponente prinsipal tolu iha komunikasaun: Liafuan, Gestura no Intonasaun lian.
 

Meius ha’at ne’ebe ita presija uza iha komunikasaun: Interesse, Rona, Atensaun no Konkluzaun
 

Servisu hamutuk

• Servisu hamutuk hanesan meius ida hodi kria dame.
• Ho se’ ita bele servisu hamutuk?
• Famila
• Kolega
• lider
• vizinhu
• Ema diak
• Ho se’ ita labele servisu hamutuk
• Ema abnormal (bulak)
• kriminozu
• inimigu
• Ema ne’ebe ita seidauk kunhese

Agora, hanesan joven Timorense koko atu halo buat ruma ba ita nia nasaun, maske buat ne’e simplis.

…There is no way to peace.
Peace is the way…
Mahatma Gandhi

Konkluzaun

Obrigado Wa’in